ความดันโลหิตต่ำคืออะไร
ความดันโลหิตต่ำ เป็นศัพท์ทางการแพทย์ หมายถึงภาวะของความดันเลือดในร่างกายที่ต่ำ (ต่ำกว่า 90/60)
ความดันโลหิตอ่านได้ 2 ค่า ค่าแรกที่สูงกว่าจากค่าทั้งสองที่ปรากฏเรียกว่า “ความดันตัวบน” (Systolic Pressure) หรือความดันในเส้นเลือดแดงใหญ่ จากการเต้นของหัวใจและไหลของเลือดผ่านเส้นเลือดดังกล่าว ตัวเลขที่ 2 คือ “ความดันตัวล่าง” (Diastolic Pressure) หรือความดันในหลอดเลือดแดงใน “ขณะพัก” ระหว่างการเต้นของหัวใจ
ความดันที่เหมาะสมที่สุดต้องน้อยกว่า 120/80 (ความดันตัวบน/ความดันตัวล่าง) ในผู้ที่มีสุขภาพดี ความดันโลหิตต่ำ โดยไม่มีโรคหรืออาการอื่น ๆ จะไม่เป็นที่น่ากังวล และไม่ต้องรักษา แต่ความดันโลหิตต่ำอาจมีปัญหาแทรกซ้อนอื่นได้ โดยเฉพาะในผู้สูงอายุ ซึ่งเกิดจากการไหลของเลือดเข้าสู่หัวใจ เลี้ยงสมองและอวัยวะสำคัญอื่น ๆ ที่ไม่เพียงพอ
ความดันโลหิตเรื้อรังที่ไม่มีอาการอื่นจะไม่เป็นปัญหาให้กังวล แต่ปัญหาสุขภาพเกิดขึ้นได้เมื่อความดันโลหิตต่ำลงกะทันหันและสมองขาดเลือดไปหล่อเลี้ยงที่เพียงพอ ซึ่งจะทำให้เกิดอาการวิงเวียนศีรษะและเวียนหัว ความดันโลหิตต่ำลงกะทันหันเกิดขึ้นได้กับคนที่เพิ่งตอนตื่นและลุกขึ้นกะทันหัน หรือนั่งอยู่แล้วลุกขึ้นกะทันหัน ความดันโลหิตต่ำประเภทนี้เป็นที่รู้จักกันคือ ความดันเลือดต่ำลดลงขณะเปลี่ยนท่าหรือลุกยืน หรือ ความดันเลือดต่ำมีพยาธิสภาพ ความดันเลือดต่ำอีกประเภทคือ ความดันเลือดต่ำขณะยืนเป็นเวลานาน เมื่อเกิดการเป็นลม จึงเรียกว่า โรควูบ หรือ เป็นลมธรรมดา
ความดันเลือดต่ำลดลงขณะเปลี่ยนท่าหรือลุกยืน (Postural Hypotension) เป็นอาการล้มเหลวของระบบหัวใจและหลอดเลือด หรือระบบประสาทที่มีปฏิกิริยาตามการเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นอย่างรวดเร็ว หากไม่ได้รับการแก้ไขหรือรักษา ความดันโลหิตต่ำอาจต่ำลงอีก แต่ร่างกายของคุณจะชดเชยโดยการส่งสารไปยังหัวใจให้มีการเต้นเร็วขึ้น และทำให้หลอดเลือดบีบรัดตัวมากขึ้น ซึ่งเป็นสาเหตุให้ความดันเลือดลดลง แต่หากไม่เกิดความดันเลือดลดหรือเกิดขึ้นอย่างช้า ๆ ความดันเลือดต่ำลดลงขณะเปลี่ยนท่าหรือลุกยืนจะทำให้เกิดอาการเป็นลม
ความเสี่ยงในการโรคความดันโลหิตสูง และอาการความดันโลหิตต่ำ ปกติแล้วจะเพิ่มขึ้นจากอายุ เนื่องจากร่างกายเกิดการเปลี่ยนแปลงเพราะอายุมากขึ้น ยิ่งไปกว่านั้น การไหลของเลือดเข้าไปเลี้ยงกล้ามเนื้อหัวใจและสมองลดลงตามวัย และมักเกิดคราบและก้อนที่ก่อตัวและอุดตันในเส้นเลือด คนที่อายุ 65 ปีขึ้นไป 10-20% มีอาการความดันเลือดต่ำลดลงขณะเปลี่ยนท่าหรือลุกยืน
เข้าใจ “ความดันโลหิตต่ำ” เบื้องต้น
สาเหตุของความดันโลหิตต่ำไม่เป็นที่ชัดเจน แต่อาจมีสาเหตุมากจากสิ่งต่าง ๆ ดังต่อไปนี้
- ตั้งครรภ์
- ปัญหาเรื่องฮอร์โมน เช่น ภาวะขาดไทรอยด์ออร์โมน (Hypothyroidism) โรคเบาหวาน หรือภาวะน้ำตาลในเลือดต่ำ (Hypoglycemia)
- ยาที่ขายกันทั่วไปบางชนิด
- ยาตามแพทย์สั่งบางชนิด ที่ใช้รักษาโรคบางชนิด เช่น ยารักษาโรคความดันโลหิตสูง ยารักษาโรคซึมเศร้า หรือยารักษาโรคพาร์กินสัน
- หัวใจล้มเหลว
- ภาวะหัวใจวาย (จังหวะการเต้นของหัวใจผิดปกติ)
- การขยายออกของเส้นเลือด
- อ่อนเพลียจากความร้อน หรือ โรคลมแดด (Heat Stroke)
- โรคตับ
อะไรเป็นสาเหตุของความดันโลหิตลดลงกะทันหัน
ความดันโลหิตลดลงกะทันหันอาจเป็นอันตรายต่อชีวิตได้ สาเหตุของความดันโลหิตลดลงรวมถึง:
- บาดเจ็บและสูญเสียเลือด
- อุณหภูมิในร่างกายต่ำลง
- อุณหภูมิในร่างกายสูงขึ้น
- โรคกล้ามเนื้อหัวใจที่เป็นสาเหตุของหัวใจวาย
- แบคทีเรียบางชนิด ที่มาจากการติดเชื้อในกระแสเลือดอย่างรุนแรง
- ภาวะขนาดน้ำอย่างรุนแรงจากการอาเจียน ท้องเสีย หรือเป็นไข้
- ปฏิกิริยาต่อการรักษาด้วยยาหรือแอลกอฮอล์
- เกิดอาการแพ้อย่างรุนแรง หรือที่เรียกว่า “ภูมิแพ้” (Anaphylaxis) ที่ทำให้เกิดการเต้นหัวใจผิดปกติ
ใครสามารถเป็นความดันโลหิตต่ำลดลงขณะเปลี่ยนท่าหรือลุกยืนได้
ความดันเลือดต่ำลดลงขณะเปลี่ยนท่าหรือลุกยืนซึ่งเป็นภาวะความดันเลือดต่ำเมื่อยืนขึ้นกะทันหัน สามารถเกิดขึ้นได้กับทุกคน และเกิดขึ้นได้จากหลากหลายสาเหตุ เช่น การขาดน้ำ การขนาดอาหาร หรือมีอาการอ่อนเพลียมากเกินไป นอกจากนี้ ยังได้รับอิทธิพลจากการยีนส์ อายุ อยู่ในช่วงรักษาโรคด้วยยา ปัจจัยทางจิตวิทยาและการควบคุมอาหาร และเกิดจากตัวกระตุ้นให้เกิดอาการฉับพลัน เช่น การติดเชื้อ และอาการแพ้
ความดันเลือดต่ำลดลงขณะเปลี่ยนท่าหรือลุกยืนมักเกิดขึ้นกับคนที่ใช้ยาเพื่อควบคุมความดันโลหิตสูง นอกจากนี้ ยังเกี่ยวกับการท้อง ภาวะทางอารมณ์ที่รุนแรง เส้นเลือดที่แข็งและไม่ยืดหยุ่น (Atherosclerosis) หรือเบาหวาน ผู้สูงอายุจะเป็นกลุ่มที่ได้ผลกระทบจากภาวะนี้ได้ง่าย โดยเฉพาะผู้ที่มีความดันโลหิตสูง หรือความเสื่อมของระบบประสารทอัตโนมัติ
ภาวะความดันโลหิตต่ำที่เกิดหลังรับประทานอาหารเป็นสาเหตุปกติของการเกิดอาการวิงเวียนศีรษะ หรือล้มลงหลังจากกินข้าวแล้ว ซึ่งเกิดขึ้นปกติที่สุดหลังจากทานอาหารมื้อใหญ่ที่มีคาร์โบไฮเดรตเป็นหลัก ทั้งนี้ เชื่อกันว่า เป็นเพราะเลือดจำนวนมากถูกดึงไปกองกันอยู่ในเส้นเลือดบริเวณกระเพาและลำไส้มาเกินไป
นอกจากนี้ ยาหลายชนิดยังเป็นสาเหตุให้เกิดภาวะความดันโลหิตต่ำได้อีก ทั้งนี้ ยาเหล่านี้สามารถแบ่งออกเป็น 2 หมวด:
- ยาที่ใช้รักษาความดันโลหิตสูง เช่น ยาขับปัสสาวะ เบต้า-บล็อกเกอร์ ยาต้านแคลเซียม และตัวยับยั้ง แองจิโอเทนซิน-คอนเวอร์ติง เอนไซม์ (ACE)
- ยาที่ใช้แล้ว มีภาวะความกันโลหิตต่ำเป็นผลข้างเคียง ได้แก่ ไนเตรต ยากรักษาอาการหย่อนสมรรถภาพทางเพศ ยารักษาโรคพาร์กินสัน ยาต้านอาการทางจิต ยาต้านอาการทางจิตชนิดที่ออกฤทธิ์เนิ่นนาน ยาต้านภาวะวิตกกังวล ยากล่อมประสาท ยาที่ใช้รักษาอาการโรคซึมเศร้า
สาเหตุทั่วไปและธรรมชาติของการเกิดภาวะความดันโลหิตต่ำ:
- ภาวะขาดน้ำ และการสูญเสียสารอิเล็กทรอไลท์ อันมีสาเหตุมาจากอาการท้องเสีย อาเจียน การสูญเสียเลือดในปริมาณมากและต่อเนื่องระหว่างมีประจำเดือน หรืออาการอื่น ๆ
- ภาวะความดันโลหิตต่ำอันเกิดตามวัย ซึ่งอาจเกิดจากภาวะสุขภาพและการรักษาด้วยยาบางชนิด
ความดันเลือดต่ำลดลงขณะเปลี่ยนท่าหรือลุกยืนมีสาเหตุมาจากโรคบางชนิด ดังนี้:
- ความผิดปกติของระบบประสาทส่วนกลาง เช่น กลุ่มอาการชาย-เดรเกอร์ (Shy-Drager syndrome) หรือโรคที่มีพยาธิสภาพที่เกิดในหลายๆ ระบบ
- ปัญหาเกี่ยวกับระบบประสาท เช่น ปลายประสาทอักเสบ/ปลายประสาทเสื่อม (peripheral neuropathy), ความผิดปกติของระบบประสาทเสรี (autonomic neuropathy)
- โรคหัวใจและหลอดเลือด (cardiovascular disease)
- ภาวะติดแอลกอฮอล์
- โรคที่เกิดจากการขาดสารอาหาร
ปรึกษาแพทย์ทันทีที่มีอาการดังต่อไปนี้:
- มีอาการที่กล่าวมาแล้วข้างต้น ได้แก่
- วิงเวียนศีรษะ
- เวียนหัว
- รู้สึกโซเซ
- เห็นภาพไม่ชัดหรือภาพล่าง ๆ
- รู้สึกอ่อนล้า
- คลื่นไส้อาเจียน
- หนาว ความชื้อบนผิวหนังสูง
- เป็นลม
- ผิวเหลืองซีด
- ท่านได้รับการตรวจวินิจฉัยว่ามีภาวะความดันโลหิตต่ำ และเกิดอาการผลข้างเคียงมาก่อน เช่น หกล้มหรือเป็นลม
- มีอาการบางอย่างอันเป็นผลมาจากทั้งยาที่แพทย์สั่งและที่แพทย์ไม่ได้สั่ง
หากความดันโลหิตลดต่ำลงอย่างรุนแรง จะเป็นอันตรายอย่างมาก เป็นสัญญาณว่าร่างกายของเราได้รับออกซิเจนไม่เพียงพอที่จะเข้าไปหล่อเลี้ยงอวัยวะสำคัญในร่างกาย การลดลงของออกซิเจนเป็นผลมาจากกลไกการทำงานของหัวใจและสมองเกิดความบกพร่อง และทำให้หายใจลำบาก หากมีความดันโลหิตต่ำ อาจทำให้เกิดอาการเป็นลม หมดสติ หรือช็อค (เมื่ออวัยวะต่าง ๆ ปิดตัว)
เข้าใจภาวะความดันโลหิตต่ำ – การวินิจฉัยและการรักษา
จะรู้ได้อย่างไรว่าเรามีภาวะความดันโลหิตต่ำ
ความดันโลหิตต่ำอาจไม่ใช่สัญญาณแห่งปัญหาก็ได้ แต่หากมีภาวะความดันโลหิตต่ำ แพทย์อาจวินิจฉัยภาวะนี้ และพบสาเหตุได้ อาการที่จะเกิดจากภาวะความดันโลหิตต่ำ โดยเฉพาะ อาการวิงเวียนศรีษะและอาการเวียนหัวเมื่อลุกยืนขึ้นจากการนั่งหรือการนอน โดยมีการลดลงของความดันเลือด อาจเป็นสัญญาณของภาวะที่เรียกว่า ความดันโลหิตต่ำลดลงขณะเปลี่ยนท่าหรือลุกยืน อย่างไรก็ตาม สาเหตุที่ทำให้เกิดภาวะความดันโลหิตต่ำยังเกิดขึ้นได้จากอีกหลายสาเหตุมากมาย จึงเป็นสิ่งสำคัญในการระบุสาเหตุของภาวะความดันโลหิตต่ำ เพื่อที่ว่าจะได้มีการรักษาให้ถูกต้อง
แพทย์จะตรวจสอบประวัติการใช้ยา อายุ อาการจำเพาะ และภาวะ ภายใต้อาการที่เกิดขึ้น นอกจากนี้ แพทย์ยังจะทำการตรวจประเมินร่างกาย และตรวจความดันโลหิตซ้ำ และอัตราชีพจร หลังจากนอนราบเป็นเวลาไม่กี่นาที หลังจากลุกขึ้นยืน และในภายในไม่กี่นาทีหลัวจากลุกขึ้นยืนกะทันหัน
อาจมีการตรวจสอบอื่น ๆ เช่น การตรวจคลื่นไฟฟ้าหัวใจ (ECG) เพื่อวัดอัตราการเต้นและจังหวะการเต้นหัวใจ และการตรวจคลื่นหัวใจด้วยคลื่นเสียงความถี่สูง (Echocardiogram) (ตรวจอัลตร้าซาวด์เพื่อให้เห็นภาพหัวใจ) แพทย์อาจให้มีการตรวจเลือดเพื่อหาโรคโลหิตจาง และปัญหาเกี่ยวกับระดับน้ำตาลในเลือด
คนไข้อาจจำเป็นต้องใช้โปรแกรมการตรวจคลื่นไฟฟ้าหัวใจที่มีประสิทธิภาพและความแม่นยำขึ้นมาหน่อย ในการตรวจปัญหาหัวใจเพื่อหาสาเหตุว่าอะไรเป็นต้นเหตุของโรค
การทดสอบภาวะเครียดจากการออกกำลังกาย หรือ การตรวจทางสรีรวิทยาไฟฟ้าหัวใจ (Electrophysiology Study) อาจมีประโยชน์อย่างยิ่ง
ความดันเลือดต่ำลดลงขณะเปลี่ยนท่าหรือลุกยืนบางชนิดอาจต้องตรวจด้วยการตรวจหัวใจด้วยเตียงปรับระดับ (Tilt Table Test) การตรวจนี้วัดปฏิกิริยาร่างกายเวลาเปลี่ยนท่า โดยให้ผู้ที่รับการตรวจนอนบนโต๊ะ รัดมือรัดเท้า ผลักให้โต๊ะอยู่ในท่าตั้งตรงเป็นเวลา 1 ชั่วโมง โดยมีการบันทึกความดันโลหิต อัตราการเต้นของหัวใจ และอาการอื่น ๆ ซึ่งโดยปกติแล้ว จะมีการรักษาด้วยการให้ยาเพื่อช่วยแนะแนวทางในการรักษา
การรักษาภาวะความดันโลหิตต่ำทำได้อย่างไร
สำหรับหลายคน ความดันโลหิตต่ำเรื้อรังสามารถรักษาได้อย่างมีประสิทธิภาพด้วยวิธีการควบคุมอาหารและการเปลี่ยนแปลงวิถีการใช้ชีวิต ทั้งนี้ ขึ้นอยู่กับอาการและสาเหตุของโรค แพทย์อาจสั่งให้คนไข้เพิ่มความดันด้วยวิธีดังต่อไปนี้
- รับประทานอาหารที่มีเกลือสูง
- ดื่มของเหลวที่ไม่มีแอลกอฮอล์มาก ๆ
- จำกัดการดื่มแอลกอฮอล์
- ดื่มของเหลวมากขึ้นในช่วงที่อากาศร้อน และช่วงที่ป่วยด้วยโรคติดต่อ เช่น หวัดหรือไข้หวัดใหญ่
- ให้แพทย์ช่วยดูการรักษาที่ใช้ยา ทั้งยาตามแพทย์สั่ง และยาที่ซื้อมาใช้เองตามร้านยา เพื่อดูว่า ยาอะไรที่ทำให้เกิดอาการ
- ออกกำลังกายเป็นประจำเพื่อให้เลือดไหลเวียนดีขึ้น
- ระวังเวลาลุกขึ้นนั่งหรือลุกขึ้นยืนกะทันหัน เพื่อช่วยให้เลือดไหลเวียดีขึ้น ให้นวดเท้าและข้อเท้าก่อน 2-3 ครั้งก่อนยืน แล้วลุกขึ้นช้า ๆ เมื่อลุกจากเตียง ให้นั่งอยู่ก่อนที่ขอบเตียงเป็นเวลา 2-3 นาทีก่อนยืน
- ในเวลากลางคืน หนุนหมอนให้สูงขึ้น หรือใช้อะไรก็ได้หนุนหัวเตียงให้สูงขึ้น
- งดเว้นจากการยกของหนัง
- ไม่เบ่งอุจจาระหรือปัสสาวะ
- ไม่ยืนในท่าเดิมนาน ๆ
- เลี่ยงการสัมผัสกับน้ำร้อน เช่น อาบน้ำร้อนหรือนวดสปา หากรู้สึกวิงเวียนศีรษะ ให้นั่งลง จะเป็นการดีหากอาบน้ำโดยนั่งบนเก้าอี้และเก้าอี้เล็ก ๆ นั่งในห้องน้ำ เพื่อช่วยป้องกันการบาดเจ็บ ใช้เก้าอี้หรือเก้าอี้เล็กที่ไม่ลื่นเมื่อวางกับพื้น และออกแบบมาเพื่อใช้อาบน้ำโดยเฉพาะ
- เพื่อเลี่ยงปัญหาเกี่ยวกับความดันโลหิตต่ำ และลดอาการวิงเวียนศีรษะหลังทางอาหาร พยายามกินอาหารมือเล็กลง และทานบ่อย ๆ ลดคาร์โบไฮเดรต ให้พักผ่อนหลังทานอาหาร เลี่ยงใช้ยาที่ทำให้ความดันโลหิตต่ำลงหลังอาหาร
- หากจำเป็น ใช้พลาสติกหนุนน่องและต้นขา ซึ่งจะช่วยลดประมาณเลือดวิ่งลงมาได้บ้าง และให้เลือดวิ่งอยู่บริเวณส่วนบนของร่างกาย
ยาที่ใช้ในการรักษาความดันโลหิตต่ำ
หากวิธีการเหล่านี้ไม่ได้ช่วยให้ภาวะความดันโลหิตสูงดีขึ้น ให้มีการรักษาด้วยยาดังต่อไปนี้
- ฟลูโดรคอร์ติโซน (Fludrocortisone) : ฟลูโดรคอร์ติโซนเป็นยาที่ช่วยรักษาภาวะความดันโลหิตต่ำทุกประเภท ทั้งนี้ ช่วยในการกักโซเดียมที่ไต โดยทำให้มีการเก็บน้ำในร่างกายเพิ่มขึ้น ซึ่งจำเป็นต่อการทำให้ความดันโลหิตดีขึ้น อย่างไรก็ตาม การกักโซเดียมไว้ทำให้ร่างกายขาดโพแทสเซียมไปด้วย ดังนั้น เมื่อใช้ฟลูโดรคอร์ติโซน จึงจำเป็นอย่างยิ่งที่จะต้องได้รับโพแทสเซียมเพียงพอทุกวัน ฟลูโดรคอร์ติโซนไม่มีคุณสมบัติต้านการอักเสบจากฮอร์โมนคอร์ติซอลหรือเพรดนิโซน และไม่ได้สร้างกล้ามเนื้อเหมือนสเตียรอยด์อานาบอลิก
- มิโดดรีน (Midodrine) : มิโดดรีน กระตุ้นตัวรับที่อยู่ในเส้นเลือดแดงฝอย และเส้นเลือดดำเพื่อช่วยให้ความดันโลหิตเพิ่มสูงขึ้น ยาตัวนี้เคยมีการนำมาใช้เพิ่มความดันโลหิตในคนที่ยืน หรือ รักษาความดันเลือดต่ำลดลงขณะเปลี่ยนท่าหรือลุกยืน ที่มีสาเหตุมาจากความผิดปกติจากระบบประสาท
แหล่งที่มา:
WebMD. (2019). Understand Low Blood Pressure - The Basics. Accessed on 1 August 2019.
MayoClinic. (2019). Low Blood Pressure (Hypotension) - Symptoms and Causes. Accessed on 1 August 2019.
Blood Pressure UK. (2019). What is low blood pressure?. Accessed on 1 August 2019.
Heart. (2019). When blood pressure is too low?. Accessed on 1 August 2019.
NHS. (2019). Low Blood Pressure (Hypotension). Accessed on 1 August 2019.
Medical News Today. (2019). Low blood pressure: Natural remedies, causes and symptoms. Accessed on 1 August 2019.
หมามุ่ย หรือ หมามุ้ย จัดเป็นพืชเถา ผลเป็นฝักยาว คล้ายถั่วลันเตา มีขนสีน้ำตาลอมทองหรือแดงปกคลุมที่ฝัก